Dalga Teorisi: Fikirler nasıl doğar, nasıl yayılır?

Bu yazı ilhamını Flutv’deki Kubilay Tunçer ve İlker Canikligil sohbetinden ve sosyal medyada yediğim birkaç linçten alıyor. Nuri Bilge Ceylan’ın “Kuru otlar üstüne” filmi üzerine yaptıkları yorumlardan bir tanesi ilgimi çekti. Metin olarak alıntılıyorum.

Orada bir köy var, orada bir modernizm var uzakta. Yani Nuri Bilge yapan şey batı dışı modernizmdir. Hep batı dışı modernizmi anlatmış bir adamdır.

Şimdi modernizmin bütün kurumları var değil mi? Okul var hastane var postane var adliye var aile var yol var elektrik var. Yani hatta birey var, seçim var. Bürokrasi var. Zaten güçlü bir Bürokrasi var. Tabii bürokrasi de modernizm bürokrasisi olacak.

Bunların hepsi var ama neredeki gibi var?

İsveç'teki gibi yok, İngiltere'deki gibi yok, Fransa'daki gibi yok.

Tam olamamış böyle batı dışı bir modernizm.

Bu zaten bütün Nuri Bilge'nin başından sonra anlattığı şey budur.

Çehov kimdir abi? İşte modernleşmeye çalışan bir insan var, Rusya'da ve çağa dönüşen o insanın bocalamasıdır Aslında Çehov’u Çehov yapan şey.

Bir nevi Tanpınar’ı Tanpınar yapan şey de odur değil mi yani zoraki bir model…

Bir bilgiyi anlamlı kılan şey onu başka bilgilerle eşlememiz. Kubilay Tunçer’in düşünce akışı bende Immanuel Wallerstein’ın Dünya Sistemi Teorisini çağrıştırdı. Aşağıya teoriyi özetleyen bir görsel bırakıyorum.

Teoriyi çok basit şekilde açıklamak isterim. Merkez ülkeler (ABD, Almanya gibi) yüksek teknoloji ve gelişmiş sanayi ile küresel ekonomide dominant konumdayken, çevre ülkeler (birçok Afrika ve Asya ülkesi) düşük ücretli işler ve ham madde ihracatıyla sömürülür. Yarı-çevre ülkeler (Türkiye, Brezilya gibi) ise bu ikisi arasında bir geçiş rolü üstlenir. Emperyalizmin sömürgecilik yapısının modern dünyaya uyarlanması gibi düşünebilirsiniz. Eksikleri olsa da sanırım bugünkü dünya düzenini en iyi açıklayan teorilerden birisi. Bu teori ve Nuri Bilge Ceylan’ın batı dışı modernleşme macerasını birbirine zihnimizde bir bağlayalım isterim.